Балканот и Македонија – Борбата кај Ада Крчедин

БОРБАТА КАЈ АДА КРЧЕДИН

На својот натамошен пат низ земјата на Хиперборејците, Херакле, следејќи го Дунав, дошол до Ада Крчедин (етимолошка кованица од зборот καρκτνος, каркинос – рак и Ατδης Хајдес – Хад или зборот τδετν- идејн – да биди, изгледа, т.е. ракоиден). Тука го сретнал демонот Каркин (Καρκτνας) и дошло до судир. Каркин го гризнал Херакле за петицата и се обидувал да го онеспособи за борба. Меѓутоа, Херакле го убил Каркин, а божицата Хера, која го мразела Херакле, го пренела Каркин на небо, каде блеска како како ѕоѕвездие на Ракот меѓу дванаесетте значајни знаци на зодијакот.

Оваа приказна за борбата со Каркин (Рак), вклучена е во митот за Хидрата од Лерн, каде Хера ги одгледала Хидрата и Ракот од омраза кон Херакле. Митот за Хидрата од Лерн ги збунува класичните митографи, бидејќи Лерн е во Арголида на море,¹⁹, а „морското чудовиште“ треба да живее во длабоки вирови, а кои не постојат кај соседните реки Фрикс и Еразин. 

¹⁹  Pauzania, Periigissis tis Ellados, II, 37, (prev. Pasini: Vodič po Heladi), Logos, plit, 1989.

Борби со Керите, кај Черевичка ада

Кога Херакле стигнал кај Черевичката ада (етимилошки од κηρες, керес) спротивно од течението од Нови Сад, се сретнал со демонските суштества Кери, кои се сестри Мојра и Апата (градот Апатин) и деца на божицата на ноќта. Во митологијата, Керите се различно прикажувани, било како душите на мртвите кои се исфрлени од дома или како демони, црни како ноќ, но, најчесто, како демонски суштества, човекојадци кои сè во животот валкаат. Опишувани се и како птичурини со испакнати очи, заби како диви свињи, со исплазени јазици, со долги канџи, пердуви од бронза кои паѓаат на земјата и сè убиваат.

Во Хераклевиот мит, овие птици се сместени во Аркадија, во градот Стимфал, и познати се како Стимфалски птичурини. Паусаниј, меѓутоа, се соменва дека птиците можеле да опстанат во Стимфалија каде нема вода во текот на летото.²⁰ Имено, на стимфалското подрачје постои извор кој во зимско доба создава мало езеро и од него истекува малата река Стимфа. Лето нема езеро и рекичката понира и се појавува повторно во Арголида под името Еразин. Тие птици порано, веројатно, поинаку се викале од страна на мештаните. Херакле ги протерал птиците во правец кон Црното Море или кон Африка, во Арабијската пустина, каде „меѓу другите ѕверови и овие птици, наречени Стимфалиди, кон луѓето не се ништо попитоми од лавовите и леопардите“.

²⁰  Pauzania, Periigissis tis Ellados, VIII, 22, (prev. Pasini: Vodič po Heladi), Logos, plit, 1989.

Во водите на Дунав, во адите и мочуриштата на овие предели и денес долетуваат многубројни птици-преселнички, па приказните за „птичурините“ и ден-денес се присутни.

Борба со Нес кај Нестинската ада

Кај Нестинската ада, покрај селото Челарево (етимолошки веројатно од зборот  κελαρνζω келаризо – да тече, плиска, шуми), Херакле се сретнал со кентаурот Нес (Νέσσος или Νέσιος, нес или нест), Тетиин и Океанов син, кој бил единствен поради својата честитост и задолжен од боговите да ги пренесува патниците преку реката. Херакле тогаш бил со Дејанира, својата идна сопруга.

Бидејќи реката подивела од дождови и се заканувала со своите вирови, брзаци и бранови, Нес му предложил на Херакле тој сам да ја преплива реката а Дејанира, за да не се наводени, да му на довери на неговото искуство и силни раце, со мала награда. Херакле го прифатил предлогот и ја исплатил побараната цена. Кога се нашол на другиот брег на Дунав, го зачул повикот за помош на својата сакана. Неа Нес ја фрлил на земја и се обидел да ја силува. Херакле брзо го земал својот лак и една отровна стрела и непогрешливо ја насочил кон срцето на кентаурот Нес.

За да му се освети на Херакле, чудовиштето ја наговорил Дејанира да го земе неговото семе кое што се растурило по земјата, неговата крв од раната, да додаде маслинов зејтин и да направи смеса што ќе ја чува како чудотворен љубовен еликсир. Еден ден, по неколку месеци, кога сфатила дека поради убавата Јола ќе ја изгуби љубовта на својот сопруг, Дејанира на Херакле му дала кошула натопена во Несовата крв. Овој „љубовен еликсир“ набрзо го покажал своето страшно дејство. Кошулата се прилепила за Херакле и Несовата затруена крв се влеала и слеала во неговата крв, која почнала да врие и да му ја гори утробата и мускулите.

Херакле лелекал, повикувал помош, а потоа очајнички ја растргнал и соблекол кошулата, со својата кожа и мускули на неа. Очаен од несреќата која го снашла, се качил на врвот на планината Ета во Фтија каде сам себе си си направил глема клада. Потоа легнал на крзното од Немејскиот лав. Додека кладата горела, Зевс го издигнал својот син на небото, каде е примен меѓу боговите, откако се смирил со Хера.

Херакле е дорски херој и се семта дека митовите за него настанале во различни раздобја и во разни краеви на хеленскиот свет.

Бидејќи постои натесна врска помеѓу Хераклевите дела од една страна и помеѓу Зевс и Хера од друга страна, т.е. со хидролошкиот систем на Дунав во Панонија, може да се заклучи дека нивните архетипски творци се и творци на митот за популацијата на културата на Лепенскиот Вир и Средното Подунавје воопшто.

Опишувањето на Хераклевите дела од страна на разни митографи дијаметрално се разликуваат по редослед и местото на случување на дејствијата кои се лоцираат дури на сите три тогаш познати континенти. Со овие истражувања утврдено е дека реката Дунав е „Златна средина“ на овие настани, бидејќи сета ономастика на топоними, хороними и теоними е сместена долж водениот пат на Дунав во Средното Подунавје, кој што претставува единствена функционална целина.

Тоа се, пред сè, случувањата на „Светата„ ада Еритија (Ада Кале) која поради големите Црвени карпи кај Лепенскиот Вир на левиот брег на Дунав се преведува и како Еритреја или Еритрија и создава забуна меѓу митографите од сите генерации, околу локациите (се лоцира дури и во Шпанија).

Крчедин

Паусаниј²¹ ги величи Герионовите говеда и истакнува дека луѓето од тоа време се труделе да стекнат некое богатсво во вид на стада на говеда, коњи или овци, а дека говедата, особено Герионовите, биле на највисока цена. Со оваа раса се тргувало во Тесалија, Теба, на Пелопонез, во Сицијлија, Италија и Шпанија. Хомер во Илијада и самиот пее дека Антеноровиот син Ифидамант од Троја како прв свадбен подарок му дал на својот таст сто Геринови говеда. Тоа сето, веројатно, влијаело да се создаде митot за Герионовите говеда од Дунав, т.е. од онаа страна на Океановата струја, односно Водопадите на Дунав.

²¹  Pauzania, Periigissis tis Ellados, IV, 36, (prev. Pasini: Vodič po Heladi), Logos, plit, 1989.

Реката Млава, со големото Стишко поле, е митолошка река-понорница, со многубројни притоки кои носат митолошки имиња (Бусар, Орловача, Могила, Батуша, итн.), со Хомољски пештери каде царува Персефона која ја чува песот Кербер, чии води се на Океановиот ракавец и ја формираат адата Хад, што  претставува најтежок и најголем Хераклов успех, ама и најтежок митолошки ребус околу географските локации.

Подоцна, хеленските митографи се обидувале овие настани од Стига да ги сместат во Аркадија на Пелопонез. Во ова се посомневал и Паусаниј²² кога је обиколувал Хелада и тој изнесува: „Хесиод во Теагонија, како и Лин (митски поет) пејат дека Стикс е ќерка на Океана, а жена на Палант. 

²²  Pauzania, Periigissis tis Ellados, VII, 18, (prev. Pasini: Vodič po Heladi), Logos, plit, 1989.

Кога го прочитав тоа, ми се чинеше дека сè е погрешно… Името на Стикс во својата поезија најмногу го користел Хомер… И Кретјанинот Епименид пее дека Стикс е ќерка на Океан. Водата која капе од гребенот на страна на Норакридите прво паѓа на една висока стена во реката Кратида. Таа вода му донесува смрт на човека и на секое друго суштество.“

Од ова јасно се гледа дека Стига во Аркадија е водата „која капе“ од гребенот на планината Арониан и создава поточе долго околу 4 км и се влева во рекичката Кратида, чија вкупна должина изнесува околу 20 км и истекува во Коринтскиот залив. Нема пештери, понори и Стишко поле, нема Хад (ада), нема притока и не е пловна за „душите на мртвите.“ Спротивно, Млава (Стига) во Средното Подунавје одговара на Хесиодовата теорија дека водите на Стига се Океанов ракавец и дека десетти дел од неговите води истекува“.²³  

²³ Hesiodus, Fragmenta & Theogonia, стр. 361 и натаму.

Местото каде се одвивала гигантомахијата и учеството на Херакле во гигантомахијата, исто така, се пикажуваат поризволно од страна на митографите, иако тоа и самиот Хесиод²⁴ убаво го означува како Флегрејско поле, што во наш превод значи Пожаревачко, односно Стишко поле. Оваа локација во Хелада не е никогаш точно утврдена. 

²⁴  23  Hesiodus, Fragmenta & Theogonia, стр. 183.

Географските локации каде се наоѓаат градините со златните јаболка на Хесперидите во митологијата се различни, непрецизни или неодредени, а најчесто се лоцирани во Либија или некаде во западна Африка или Европа. Нашите истражувања го решиле и тој ребус, а со анализа на прецизните географски карти и со споредување на ономастиката и значењето на имињата, јасно се воочува дека градините на Хесперидите се наоѓаат во триаголникот: Белград-Панчево-Винча, т.е. во Панчевачкиот рит, кај селата Јабука и Овча (μηλο мелон – јаболко или овца).

Религиита на прастариот Егеј

Во сите традиционални религии, космогониите, теогониите и митовите претставуваат суштина на „светото“ знаење. Искуството на „светото“ претставува еден од елемнтите на структурата на свеста. Од набљудување на природата се проектира мисловна слика за раѓањето на природата и свеста, која настојува да ја одгонетне нејзината тајна, тајната на животот и смртта, на начин примерен на свеста на човекот во одредено доба. Во зависност од културно-историскиот степен на развојот на човековиот дух на поедини племиња кои го колонизирале праисторискиот Егеј, односот што го имале кон религијата заслужува особена важност, како и по својата содржина, така и по напливот на интелектуалната атмосфера на неговото време.

Тешкотиите при интерпретирање на немите наоди на археолозите никаде не се поголеми отколку во областа на религијата и јазикот, но, и покрај тоа, археолошките наоди во многу придонеле кон објаснување на религиите и верските обичаи во Егејскиот свет.

На Крит, симболите на минојската религија биле двојната екира „лабрис“ и „Минојските рогови“ на светиот бик, „траурокерат“. Двојната секира „лабрис“ внесена е порано и тоа од страна на племињата од Мала Азија, како што се Лувијци, Карци, Лелези. Подоцна е внесен и култот на Големата Мајка (Магна Матер), кој бил од малоазиско-фризиско потекло. Самотракиските богови Кабира и Кибела – мајки на боговите и природата, како господарки на животните, земајта, сè што се раѓа и божици на змиите. Со доаѓањето на Фениќаните, како симбол е внесен и „светиот бик“ од Египет – Апис, како и „таурокерат“, а во митологијата по приказната за Зевс во вид на убав бик и Европа. Главно, минојската религија била матријархат, каде жената имала доминантна улога.

Во Теба, Феникиецот Кадмо, во потрага по својата сестра Европа, со себе ја донел и религијата на Големата Мајка, која постоела и на Крит. Врз основа на ова, Томсон смета дека Кадмејците биле колонисти од Крит. Освен тоа, постоела и тотемолатрија, бидејќи Кадмо пред смртта се претворил во змија и во вид на змија отишол кај Енхелејците, каде станал крал на Илирија, што е знак на „фидо-историја“. Данајците во Арголида верувале во „Светиот бик“, додека Пелазгите верувало во душите на претците, што било присутно и кај Пелопидите. Исто така, постоела и апотеоза на кралеви и реки, како и религијско-магијски систем на племенски тотемизам, апотеоза на херои – „херолатрија“, на мртви – „некролатрија“, итн., или на богот на Соцето – Хелиос кај Данајците.

Со колонизација на јужниот Балкан од страна на Хиперборејците и Борејците, т.е. Еолците од Панонија, воведен е систем од дванаесет Олимписки богови, на чело со врховниот бог Зевс – Диос.

Во истражувањето на грчката митологија и религија најдобри податоци дава Херодот² кој вели: „… Хомер и Хесиод, поети, на Хелените први им ја создале приказната за постанокот на боговите, им дале имиња и ги објасниле божествените почести и вештини и, најпосле, ги опишале нивните ликови.“ Натаму, истакнува дека на овие двајца поети, меѓутоа, „сите тие приказни им ги подариле музите, убавите ќерки на Музата Сеќавање, кои му ги подарила на големиот Зевс „да бидат заборав на злото и одишка од сите грижи и кои го инспирирале Хомер и Хесоид да говорат за минатото, сегашноста и иднината…“ „Мислам дека поетите за кои се говори дека живееле пред сите, всушност, живееле после овие“. И натаму, Херодот³ изнесува: „И навистина, имињата речиси на сите богови дошле во Хелада од Египет. А дека тие навистина дошле од туѓина, во тоа во моите истражувања се уверив и јас и сметам дека тие доаѓаат токму од Египет, бидејќи, како што и претходно истакнав, освен Посидон, Диоскурите, Хера, Хестија, Темида, Харита и Нереидите, имињата на сите останати божества постоеле отсекогаш во Египет .. богот Пан го сметаат за еден од осумтте богови…“

Продолжува

Пишуваат:

АКАДЕМИК А. ШКОКЉЕВ-ДОНЧО И

СЛАВЕ КАТИН