ДЕЛ ОД ВИСТИНАТА ЗА МАКЕДОНСКИТЕ ПЕЧАЛБАРИ ОД ДОЛНА ПРЕСПА
Бранко Ристовски (Грежловски) од Љубојно, Преспа кој долги години живее во Детроит и Флорида во Соединетите Американски Држави, во исповедта во скромното издание за дедо му Ефтим Ристов Гржлов, чиј уредник и издавач е неговиот братучет Славе Катин (Грежловски), го напиша следнoто:
Најкарактеристично за Љубојно е тоа што од секогаш било расадник на високообразовни кадри, кои работаат како педагози, професори, доктори, новинари, инженери, писатели, правници и други професии. Тие придонесуваат за подобро и посреќно утре за човечкиот род во Македонија и во дијаспората. Сите тие учени кадри го стекнале своето образование најнапред во централното Осумгодишното училиште ,Димитар Влахов, во Љубојно.
Инаку, училиштето во Љубојно било изградено во втората половина на Х1Х век, кое било малечко и со две училници. Потоа, во 1907 година е изградено денешното старо училиште, кое му пркоси на времето, со надеж дека ќе биде реновирано. Првата настава на свој мајчин македонски јазик започнала во 1908 година, за во 2008 година да се прослават сто години од неговото постоење. А во ова училиште само од Љубојно го добиле своето образование. педесетина лекари, дваесеттина правници, дваесеттина професори, дваесеттина инженери, десетина писатели и поети и многу други интелектуалци.
За жал, преселничките процеси си го направија своето. Слично или идентично како во многу македонски, особено во под пелистерските села голем број се иселија за секогаш или привремено со желба пак да се вратат во родното место. Меѓутоа, во последните години, кога животот во Љубојно пак се враќа, се враќаат печалбарите од сите континенти, се враќаат на својата родна грутка, а извршителот на сите акции што се преземаат е Месната заедница, помогната од Собранието на општина Ресен, како и Црковниот одбор.
Со вредните раце и дарежливоста на селаните во селото и во дијаспората, со помош на државата, се изгради водовод, асфалтен пат до Љубојно кој го поврзува со новиот пат за Долна Преспа и граничниот премин „Маркова Нога“, потоа се асфалтирани улици и завршена е изградбата на други комунални објекти што значат преродба на Љубојно и продолжување на животот на Долна Преспа.
Во продолжение ќе поместиме дел од биографијата на мојот дедо Ефтим Ристо Грежлов наречен Грежо. Бидејќи бил јак како грежовите на дрвата, селаните му го дале прекарот, „греж“, што значи маж кој бил јак, силен, тврд како орев, маж како пастув, маж нескротлив и здрав како греж. Тој е син на Ристо и Дафина Грежлови, моите прародители и имаше три браќа и една сестра. Дедо Ефтим бил најстар во фамилијата и бил женет со баба ми Митра Паспалова, сестра на Коте Паспалов и Божана Попова.
Тие во бракот имаат три деца и тоа: Јоше, Лазор и татко ми Ефтим. Јоше со Доста има поколение од пет машки, и тоа: Спасе, Владе, Михајло, Борис и Здравко, потоа Лазор со Ристосија ги имаат синовите Славе и Ратко, а моите родители Ефтим и Зорка, не имаат мене – Бранко и сестра ми Милица. Втор брат беше дедо Петре кој во бракот со баба Јана имат четири сина и тоа: Цветко, Спиро, Славе и Ристо и ќерката Слобода, потоа дедо Крстин со баба Јордана ги имаат: Цвета и Павле, додека дедо Алекса со баба Ката имаат пет ќерки и тоа: Сандра (мајката на Славе Катин), Менка, Спаса, Велика и синот Васил. Цвета, пак, сестрата на дедо Ефтим била мажена за Васил Џајков со кого имаа три сина: Јосиф, Глигур и Стефо, како и три ќерки Ристосија, Спаса и Зорка.
Ефтим и Зорка, родителите на Бранко
Се разбира од фамилијата на дедо Ристо и баба Дафина сега има големо поколение од кое голем број се познати и признати личности во Македонија и во иселеништвото. Најголем број од семејството претежно живеат во Македонија и во САД, како и во Канада, Австралија и Европската Унија.
Инаку, карактеристично за времето во кое живеел неговиот дедо Ефтим било тоа што Македонците, особено во руралните средини семејното живеење го организирале во поголеми заедници, однесувајќи се со голема почит кон родителите и постарите членови во заедницата. Така и во семејството на Грежлови дедото Ристо бил почитуван како глава на семејството, а потоа таквиот обичај се пренесувал на наредните генерации. Таков бил македонскиот, а и пошироко балканскиот начин на организирано семејно живеење.
Во фамилијата Грежлови секогаш имале големо почитување кон најстариот, а тоа бил дедо Ристо. Тој одлучувал за сите работи во фамилијата. Што тој ќе речел, тоа требало да се направи, бидејќи неговиот збор бил закон. Така било се додека дедото Ефтим пораснал, созреал и можел да го води семејството. Тогаш тој постанал глава на семејството.
Во продолжение Банко го забележал следното: Дедо Ефтим, како што ми кажуваше баба ми Митра, бил многу јак човек, не бил голем по возраст, бил лут по табиет, малку и груб по однос. Било многу праведен, искрен, честит и човекољубив, како и маж кој бил многу поврзан и почитуван од својата фамилија, Тој бил многу решителен, беспрекорен и одлучен за она што го правел. Затоа сите се плашеле од него и се однесувале со респект.
Како што ми кажуваше баба ми Митра, меѓу другото, тој многу ги сакал домашните животни. Така, имал убав бел коњ, што му претставувал одличие и гордост. Не се одделувал од него и често пати со коњот шетал низ селото и полето, изразувајќи ја својата гордост и начин на однесување. Исто така, одлика му била носењето на неговата кубура (пиштолот) што била со бела обоена рачка како бојата на коњот. Дедо Ефтим постојано го држел пиштолот во појасот, за полесно да ракува и, се разбира, другите да го видат дека има огнено оружје.
Исто така и брат му Петре бил јак, нестрашлив и решителен како дедо Ефтим. Бил голем работник, човек кој извадил многу камења од Стара Река и направил многу ѕидови и објекти од камен. Цел живот бил воденичар и казанџија. Своите занаети им ги пренел на синовите Спиро и Славе. И брат му Крстин имал слични одличија како другите браќа, но сепак тој малку се разликувал од нив. Крстин знаел некогаш да направи кавга, понекогаш бил закачлив, ама не бил јак и силен како браќа му Ефтим и Петре.
Неговата агресивност била плод од сознанието дека зад него стојат неговите браќа. Тој бил таков и во времето како печалбар во Америка, каде се дружел со сомнителни личности од други нации. Се разбира, јас ги помнам и можам да дадам оценка за дедовците Петре, Крстин и Алексо, но за жал ни јас ни татко ми не го паметиме дедо ми Ефтим, за кој ги пренесувам само кажувањата.
Што се однесува, пак, Алексо (Алек, дедото на Славе Катин), најмалиот брат на дедо Ефтим, тој бил многу мирен, пријатен и шегаџија, човек кој во животот со никој не се карал. И јас го паметам како таков и живо се сеќавам на него и неговите шеги. Тој беше голем домаќин, добар печалбар и почитуван од семејството и од околината.
Алексо и Ката Грежлови
Поголемиот дел од својот живот дедо Алексо го помина во Соединетите Американски Држави, во градот Детроит, каде и нашето семејство сви гнездо. Затоа, не случајно неговиот син Васил напиша на неговиот гроб во Љубојно. „Америка беше твојот завет. Животот, тој суров меч тебе таму те прати, но, родината пак те врати за на век“, а неговиот внук Славе Катин, кој го носи надимакот Катин, по баба му Ката, напишал повеќе текстови за него и за семејството на Алексо и Ката во бројни македонски информативни гласила во Република Македонија и во иселеништвото.
Продолжува
Пишуваат:
Бранко Ристовски
(Грежловски)
Славе Катин
(Грежловски)