Американските претседателски избори ќе имаат големи последици за целиот свет, вклучително и за Западен Балкан. Победата на Доналд Трамп би донела големи проблеми за Балканот, додека можната политика на Камала Харис за многумина е нејасна, сметаат експертите.
Во изминатиот период имаше многу оценки за тоа што би значела победата на поранешната американска потпретседателка Камала Харис за Западен Балкан и што би значел триумфот на Доналд Трамп, но најмногу мислењата се сведуваа на тоа дека про- Западните сили кои се стремат кон ЕУ и НАТО најмногу би посакале победа Харис, а оние други, кои често се нарекуваат „проруски“, „автократски“ или „дестабилизирачки“ – враќањето на Трамп во Белата куќа.
Вториот претседателски мандат на Доналд Трамп би бил протолкуван како „добра вест“ од страна на националистичките политичари од Западен Балкан, кои би го гледале како моќен сојузник во спроведувањето на нивните политички агенди. Од друга страна, изборот на Камала Харис би значел одреден континуитет со политиката на актуелниот претседател Џо Бајден, како и шанса за редефинирање на евроатлантската политика, пишува „Европски Вестерн Балканс“.
Аналитичарите сметаат дека, доколку републиканскиот кандидат Трамп победи на изборите, постои можност за „оживување“ на таканаречениот Вашингтон договор за нормализација на економските односи меѓу Белград и Приштина, потпишан есента 2020 година. победата на демократскиот кандидат Харис би можела да ги забрза процесите на ЕУ-атлантска интеграција во регионот. Сепак, останува да се види кои се нејзините надворешнополитички приоритети, бидејќи се уште не ги прецизирала клучните точки во оваа област.
Трамп водеше во анкетите пред повлекувањето на Бајден, кој минатиот месец одлучи да не бара реизбор под притисок на сојузниците поради загриженоста за возраста. Најновите анкети му даваат на Харис благо водство.
Сепаратисти за Трамп
Говорејќи за влијанието на реизборот на Трамп врз Западен Балкан, Курт Басенер, висок соработник во Советот за политика за демократизација со седиште во Берлин, изјави за European Western Balkans дека сепаратистичките агенди ќе добијат замав.
„Трамп е тип на политичар кој е многу добро познат овде на Балканот – вклучително и неговото мешање на лични и семејни работи со функцијата што ја извршува. Тој се вклопува во политиката на „силниот човек“ што е присутна во регионот. Тоа јасно го покажуваат деловните договори во кои неговиот зет Џаред Кушнер и ќерката Иванка неодамна беа вклучени во Белград и во близина на Валона во Албанија“, оценува Басенер.
Басенер потсетува дека за време на администрацијата на Трамп, САД активно ја поддржуваа „размена на територии“, односно „приспособување на административната линија“ или „корекција на границите“, што често се смета за поделба на Косово.
„Овој концепт беше предложен од претседателот на Србија Вучиќ и тогашниот претседател на Косово Тачи во 2018 година, а беше поддржан од канцеларијата на високата претставничка за надворешна политика на ЕУ (Фдерика Могерини), но без согласност на многу членки на ЕУ. Ричард Гренел беше клучна фигура во ова – и сè уште е често присуство во регионот. Неговиот ангажман по претседателствувањето на Трамп покажува дека нема вистинска разлика помеѓу начинот на кој тој и Трамп гледаат на политиката и нивните лични агенди. Да се потсетиме особено на Гренел, како и на другите пратеници на Трамп, кои направија се за да создадат тензии со Европа и во неа. Додадете го на тоа отворено реакционерниот, националистички елемент што го споделува со многумина меѓу балканските лидери, како и оние во соседните земји-членки на ЕУ – особено Виктор Орбан од Унгарија“, нагласува тој.
Камала за европска интеграција
Тој смета дека доколку Камала Харис победи на претседателските избори, ќе има одреден степен на континуитет во надворешната политика на САД, како и можно забрзување на патот кон ЕУ и НАТО за земјите од Западен Балкан.
Басенер забележува дека Харис би била нова во извршната улога, но на европските сојузници би им олеснало доколку таа биде избрана. Тогаш таа би имала можност да помогне во дефинирањето на агендата што ќе продолжи да се поставува од оваа страна на Атлантикот, заедно со формирањето на Европската комисија.
Тој смета дека во таков случај би имало „реална шанса да се преиспита основната претпоставка за западниот ангажман на Западен Балкан од 1999 година, кој дополнително беше официјализиран во Солун“ – дека потенцијалот за пристапување во ЕУ ќе ги поттикне вкоренетите елити во регионот да направи суштински промени.
„Имаме речиси две децении докази (од перспектива на Сараево) дека ова, како што е моментално поставено, не функционира. Затоа, методите, а не целите бараат темелен преглед. Харис би била во позиција да им го пренесе тоа на своите колеги“, заклучува Басенер.
Сервер: Можна е и нова војна
Мрачни прогнози за Балканот искажа и професорот Данијел Сервер во интервју за Ал Џезира.
„Трамп би сочувствувал со етничките националисти, вклучително и Русите и Србите. Тоа веројатно би довело до поделба на Украина, по што би следела поделба на Косово и Босна и Херцеговина, и нестабилност која можеби би предизвикала дури и војна“, вели Сервер, професор од Универзитетот Џон Хопкинс во САД.
„Трамп малку зборуваше за Балканот, но знаеме што направи минатиот пат. Треба да очекуваме повеќе од истото. Во првиот мандат на Трамп, неговиот пратеник за Балканот (Ричард Гренел) се залагаше за поделба на Косово. Јас не сум од оние кои веруваат дека тој може да стане државен секретар, но тој би можел да го заземе местото на Џим О’Брајан како помошник секретар за Европа. Штом повторно се отвори опцијата за поделба, таа ќе се прошири. Прво до јужна Србија, а потоа до Босна и Херцеговина, Северна Македонија и југозападна Србија (Санџак). Населението ќе почне да се движи, а резултатот ќе биде насилство“, додаде Сервер.
„Трамп и Гренел ќе го фаворизираат и балканскиот ангажман на зетот на Трамп, Џаред Кушнер. Тоа значи повеќе отстапки за Вучиќ и албанскиот премиер Еди Рама. И двајцата се обидоа да ги обложат џебовите на Трамп со зделки за недвижнини. Несомнено, тие можат да имаат корист – политички, ако не и финансиски“.
Политиката на непознати на Камала
Можната политика на Камала Харис кон Западен Балкан е апсолутно нејасна, дури и до тој степен што Гренел ја искористи за да ја критикува, пишувајќи на платформата Х дека Харис „не знае ни каде е Балканот“.
„Колку што знам, таа не кажа ништо за Балканот, но е енергичен бранител на човековите права и владеењето на правото. Нејзиниот однос кон Балканот за многумина е непознат. Но, Харис е голем поддржувач на борбата на Украина против руската инвазија. Таа би сакала Киев да победи, а Москва да загуби. Ваквиот став веројатно би се префрлил и на Балканот. Таа не е за етнички национализам. „Не сакам да му кажам на некој што е жена, афроамериканец и со индиско потекло дека не е возможно луѓе од различни етникуми да живеат заедно“, вели Сервер.
„Косово би можело да и изгледа како Тајван или Украина, што значи дека би можела да ја отфрли идејата за нарушување на нивниот суверенитет од поранешните владетели. Малку е веројатно дека таа би можела да има симпатии за заедницата на српските општини на Косово или за автономијата на Република Српска. Некој треба да и каже дека и двете се лоша идеја“, додаде тој.
Иако соработуваа четири години, Сервер смета дека Харис не треба слепо да ја продолжи политиката на Бајден, особено кога станува збор за „смирување“ на Србија.
„Време е за груба љубов. Тоа е нешто што на остриот Харис би го сметал за прифатливо“, додава тој.
Серверот верува дека е тешко да се очекува дека самата Харис ќе помине многу квалитетно време на Балканот, но тоа треба да го направат оние под неа, а тоа би можело да биде Александар Касноф кој би можел да биде одговорен за Балканот како и Џим О’Брајан, што тој го смета за добар поради нивните минати ангажмани.
„ЕУ и САД треба да ги намалат своите амбиции за дијалог меѓу Приштина и Белград. Мора да го зголемат притисокот врз Белград и да се спротивстават на злобното влијание на Русија таму и во Црна Гора. А Вашингтон и Брисел треба да го зајакнат суверенитетот и територијалниот интегритет и на Босна и Херцеговина и на Косово“, заклучи Сервер.