Tag: панонија

ЕПИСТЕМОЛОГИЈА НА ОНОМАСТИКАТАНА ПАНОНИЈА (ДЕЛ I)

Археолошките откритија на некои локалитети во Панонија, како што се Лепенски Вир, Старчево, Винча и др., многу успешно ја потврдуваат оригиналноста на древната култура на средното Подунавје, помеѓу 7000 и 5300 година пред Христа, која архологот Марија Гимбутас¹ ја нарекува „древна европска цивилизација“ (Old European Civilization).

¹ Gimbutas, M., The Goddesses and Gods of Old Europe 6500-3500 B.C. Myth and Cult Images, Univ. of California Press, 1982.

Оваа древна европска цивилизација се развивала по автентичен правец, според кој подеднакво се разликува од културата на Блискиот Исток, Средна и Северна Европа. Поради тоа, во нашите истражувања тргнавме од фактот дека доколку археолошките супстрати на Средно Подунавје претставуваат најстари можни наоди во културата на европската цивилизација, тогаш некаде мора да постои и соодветна глосологија или палеоглосологија. Со ова е псотавена хипотезата за можен модел на праисториски, архетипски јазик на таа култура, односно на духовна археологија.

Гносолошки истражиувања на теонимската и митолошката Ономастика на Панонија

Во методологијата на научните истражувања користени се Јунговите² ентитети од комплексната психологија: архетипското, колективно несвесно. Со овој модел истражувана е ономастиката, митологијата и праисторијата. Од ономастиката на Средното Подунавје истражувани се хидронимите и хоронимите според воено-географските карти/мапи 1:200 000, кои не припаѓаат на словенско-српскиот корпус. Во објаснување на имињата, користени се лексикони на старогрчки јазик, како и глосолошки студии на грчки, германски и други лингвисти, кои утврдиле дека во античкиот грчки јазик постојат супстрати кои не припаѓаат на Хелените, туку на праисториските домородци.

² Jung, K.G., Dynamics of Unconscious, (прев.), Матица Српска, Н. Сад, 1990.

Во панорамата на праисторискиот свет на Балканот и на Егејот постојат многу енигми кои привлекуваат истражувачи од разни профили. Една од големите енигми е таканареченото „грчко чудо“.

Грчката теогонија, космологија и митологија сè уште претставуваат енигма и покрај повеќекратниот напредок на филозофијата, хуманитарните науки и технологијата. После Талес од Милет, Херодот на свој начин се обидува да објасни дека поетите Хомер и Хесоид на Хелените им составиле историја за теогонијата, им дале имиња на боговите, им поделиле почести и на сите ним им одредиле облик/форма.

Се поставува прашањето: дали во митологијата има некоја вистина? Понатаму, дали воопшто поезијата и филозофијата можеле да постојат заедно во времето на настанување на митологијата и што е архетипско? Или, пак, митологијата претставува почеток на филозофијата?

Меѓутоа, бидејќи поезијата и филозофијата се наоѓаат во митологијата и придонеле за нејзиното настанување, се поставува и прашањето за јазикот, бидејќи во составот на најстариот јазик може да се открие ризницата, изворот на филозофија. Без јазикот не може да се замисли не само филозофската, туку и човечката свест, па и постоењето на, сè до денес, едно колективно несвесно за архетипската култура на Средното Подунавје.

Во составот на овие загатки спаѓаат и митовите за Херкул, за Аргонаутите и за златното руно, како и митот за Хиперборејците, митски народ што живеел на крајниот север, на другата страна на Северниот ветер. Поради тоа и поради верификација на поставените хипотези, избрани се следниве цели на истражувањата:

Да се утврди на кое лингвистичко семејство ú припаѓа географската ономастика на Панонија:

Да се воспостави етимологијата и семантиката на имињата; Да се одредат творците и преносителите на лингвистичката култура на дунавската цивилизација; Да се разгледа прашањето за континуитетот и опстанокот на географските имиња; Да се утврди, со помош на гносологијата, дали јазикот на дунавската цивилизација на Панонија бил супстрат на античкиот грчки јазик, тнр. „коине“ јазикот на Александар Македонски; Да се разгледа прашањето за праисториските Скити-Прасловени како чувари на лингвистичкиот континуитет и архетипската култура на Централниот Балкан

Метод на истражување

Многу автори сметале дека несловенската ономастика на Панонија припаѓа на илирскиот или на келтскиот јазик. Ние, сепак, се обидовме да ја декодираме истата со помош на грчкиот јазик. Воочивме дека ономастиката е сочувана во античкиот грчки јазик и дека таа сочинува супстрат на грчкиот јазик. Привидната апорија е во тоа дека Хелените никогаш не биле на овие простори.

За хидронимот на Дунав

Повеќето хидронимичари, (експерти за хидроними), сметаат дека името на Дунав потекнува од келтскиот јазик во кој тоа гласи Дунав и во основа, едноставно, значи „река“. Постојат и други имиња како: Дунај, Дунав, Дуна, Дунареа, Донау, Дануб, Дона, Туна, итн., вкупно околу 160 различни називи. Грчките називи се Даноувиос и Истрос, додека латинскиот е Danubious.³

³ ”Vindobona, quia dat vinum bonum; Danubius, quia dat nubеs”, („Виена, бидејќи дава добро вино; Дунав, бидејќи дава облаци“). Оваа хумористочна етимологија ја дава германскиот писател од 18-ти век, J.G. Seume. Таканарачената народна или домородна етимологија ја прославил кај нас Сима Милутиновиќ Сарајлија (Мухамед=муха+мед, и сл.

Од етимолошки аспект, тука се работи за кованицата ’Даноу’ и ’виос’, која потекнува од теонимите Диос – Зевс, чија буколичка форма е Дан-Зан, сето тоа изведено од коренот ди, диос – сјаен, „сјај небески“. Генитив од Дан е Даноу. Другиот член на името Даноувиос е ’виос’, латински vivus – bios, т.е. живот. Даноувиос или Данубиус, според тоа, значи Диосова или Зевсова река на животот, Божествена река, односно „Господар на сите реки“ и претставува персонификација на богот Диос или Зевс. Ова е наша основна и почетна претпоставка.

Додека Даноувиос бил име за горниот и средниот тек на реката до водопадите кај Ѓердап, дотогаш долниот дел првобитно го носел името Истрос. Хидронимот Истрос е, исто така, кованица од зборот ’истиа’ или ’естиа’ – огниште или храна (оттука нашиот збор ’јести’ на српски) и другиот дел од зборот ’рео’, ’роос’ – струја, река или латински rivus, т.е. „река хранителка“, па оттука и теонимот Хестиа, за едно од 12 олимписки божества и персонификација на огнот на огниште, што асоцира на многубројните огништа во Лепенски Вир.

Во хидролошкиот систем на Дунав во Панонија постојат многубројни реки, меѓу кои спаѓаат:

ТИСА – етимолошки потекнува од глаголот ’тисо’ – да се дава жртва на боговите. Во митологијата Тиса е персонификација на една од нимфите на која божицата Реа ù го дала својот син Диос да го негува и чува;

ТАМИШ или ТЕМИШ е персонификација на титанката Темис, втората жена на богот Диос;

НЕРА е теоним за богот Нереј (Nerevs), прастаро божество на морето.

САВА е персонификација на богот Сава – Зиос, тракиско-фригиско божество во митологијата;

Трите МОРАВИ се персонификација на трите Миори, зли судбини, ќерки на Морос, подредени на Диос и на останатите богови;

СТИГА или МЛАВА е персонификација на нимфата Стига – Стикс, една од реките на Подземниот свет по која душите на мртвите се пренесуваат (Харон) во царството на Хад и на Персефона. Една нејзина притока навистина го носи името БУСИР и го персонифицира митолошкиот бог на египетскиот подземен свет Бусирис (Озирис), а е поврзана и со авантурите на Херакле.

Продолжува

   

Пишуваат: АКАДЕМИК А. ШКОКЉЕВ-ДОНЧО И СЛАВЕ КАТИН 

МИТОЛОШКА И ТЕОНИМСКА ОНОМАСТИКА НА ПАНОНИЈА

Ороними

Делото „Од Панонија до Егеј“ од АнтонијеШкокљев-Дончо и Славе.Николовски-Катин, во издание на „Македонска искра“, Скопје, 2007, 1-196,е напишана со желба да понуди еден научен поглед, еден систематизиран прилог за овие европски простори од праискона, што можеби би било предизвик на одредена пројава на научниците, пред се’ историчарите и лингвистите, за неконформистичка анализа на праисторијата врз основа на новите извори на информации

Источната граница на Панонија и Ѓердапската Клисура ја чинат Карпатите, планински масив со највисок врв од 2544 м. Етимолошки оронимот Карпати е кованица од зборот καρ, καρα, kar kara-гора, врв, глава ио зборотπασχω, παθος, pasho, patos-неволја, зло, несреќа, односно планина на болката и страдањата.

Во неа се наоѓа Тартар, каде Зевс ги фрлил своите победени непријатели Титани. На Тартар божицата Геја му родила син Танaтос (Θανατος) кој е персонификација на смртта. Тој имал свирепо, железно срце, не примал дарови, а го мразеле дури и боговите. Танaтос бил бог кој ги ослободувал смртниците од неподносливи болки.

Карпатскиот планински венец продолжува на југ преку Стара Планина во Источна Србија. Тука се дели на два дела, источен и јужен. Источниот го создава балканскиот планински систем Хема (`Αιμα, hajma-крв, роднина, човек воопшто, сила, живот). Во митологијата Хем бил син на богот Северен Ветер Бореја (βορεας, boreas-север, северен ветер). Хем бил оженет со Родопа (кованица од зборот ροδεος, ροδον,rodeos, rodon-ружа, розев, роса и зборот ωψ, wπος, ops, opos-лице, око, наликува), која го родила синот Хебро (кованица од зборот `ηβος, `ηβη, hebos, hebe-млад, зрелост, напон и зборот ρεω, reo-струја, вода, река), денешната река Марица.

Родопските Планини

Највисоки врвови на Родопите е Рила (кованица од ριον, rion-планински врв и зборот λα, λαας, la, laas-камен, карпа, прастар), со висина 2925 м и Пирин (πυρ, πυρα,, pir, pira-огниште, оган, гроб, или πυρην, piren-езеро). Синоним на Родопите е островот Родос кај Додеканез.

Со Родопските Планини е поврзан митот за тракискиот крал Рес, син на Ејонеј. Рес (ρησος, resos од ρηγνυμι, regnimi-да крши, удира) со оружје и со своите коњи ловел по Родопите, а дивите животни сами пристапувале во неговиот жртвеник.

Рес како силен јунак, во последната година на Тројанската војна дошол со Тракијците наоружан со златно оружје и со коњи побели од снег, за да му помогне на кралот Пријам. Меѓутоа, во борбите со Хелените, Рес истиот ден бил убиен, а неговите останки биле вратени во родната Тракија и бил погребан во некоја пештера. Рес станал тракиско божество, сродно на Тракискиот коњаник кој ловел по шумите и планините и како полубог престојувал во со сребро богатата Тракија.

За Рес, славниот трагичар Еврипид (485-406) од Саламина, напишал трагедија. Култот за Рес, тракискиот херој-коњаник и подунавски јавач, се пренесувал од митот во средниот век, сé до св. Ѓорѓе и Крале Марко. Неодамна во пештерите на Источна Србија е пронајдено пештерско сликарство, цртежи на коњи и јавачи, кои настанале во периодот меѓу XV-VIII век пред Христа.

Јужните планински венци на Карпатскиот систем во Србија, носат обично словенски називи, како и поголемиот број планини во Србија, освен некои исклучоци. Така на пример, се смета дека Авала е турски назив, од персискиот збор „avali“, множина „avala“ и значи висок, голем. Меѓутоа, нејзината генеза може да биде од ПБГ, како кованица од зборот aβαλos или αgаλος, (папок, центар). Ономастиката на планината Космај, која е богата со шуми, овоштарници, пасишта, е од ПБГ, од зборот κοσμεω, kosmeo-кити, украсува.

Фрушка Гора е од зборот  Φρουρα – стража, па и Стражилово.

Меѓу Србија и Македонија, лежи Шар Планина (2747 м) чиј антички назив е Скардос, кованица од зборот σκια, σκιαω, skija, skiao-сенка, да засени, темница и другиот збор αρδω, ardo-натопува. Во источниот дел на Шара се наоѓа голема клисура долга 23км под името Качанска Клисура, со истоимениот град. Ономастиката потекнува од κακ, κακος, κακια, kak, kakos, kakia-зол, злочинец, футурот на инфинитивот е κακκανην, kakkanen-да убие, да тргне, додека κακανοι, kakani-непријател.

Продолжува

   

Пишуваат: АКАДЕМИК А. ШКОКЉЕВ – ДОНЧО И СЛАВЕ КАТИН