Уште од мали нозе во мојот дом и моето пошироко семејство, слушав носталгични разговори на повозрасните за едно Тетово кое повеќе го нема, Тетово кое мене не ми беше познато, но се вљубив токму во тоа гратче на широките сенки, ладната вода, во гратчето на љубовта и воздишките, на серенадите, на чардаците, одаите и кепенците. Слушав безброј духовити анегдоти за познати и непознати личности на специфичниот тетовски градски говор. Слушајќи ги така постарите Тетовци, полека, но сигурно во мојата свест се врежаа безброј слики од градот под Балтепе, пишува Бранислав Светозаревиќ, објаснувајќи зошто ја напишал книгата "Тетовски споменар 1919 - 1941".

Книгата обилува со стари фотографии од некогашно Тетово и со одбрани текстови со кои се опфатени пред се културно-социјалните прилики на градот во првата половина на дваесеттиот век.

Мојата желба да пренесам барем нешто од она што повеќе го нема, се зголеми откако забележав дека тоа Тетово е ставено на маргините, потенцира авторот Светозаревиќ.

Во 1919 година, Тетово се наоѓало во една мошне тешка политичка и економска состојба. Турското владеење и особено двете балкански и Првата светска војна врз животот на градот оставиле мошне тешки последици. Покрај тоа и новата државна власт на Кралството СХС ги негирала правата на национален план, особено на Македонците.

Веднаш по Првата светска војна, со пописот од 1921 година, Тетово броело 15.119 жители што покажува намалување на населението од пред војните за неколку илјади. Од оваа бројка, 7.120 жители се Македонци, 6.432 Турци, 1.296 Албанци и други, а од преостанатите најмногу имало Срби, Власи, Роми и други. Во градот имало 3.214 куќи со 3.287 домаќинства.

Посебен белег во развојот на градот оставиле печалбарските семејства кои со себе од далечните земји донеле и нови животни и потрошувачки навики, но и нови работни искуства. Приливот на капиталот кај овој слој на граѓанство бил драгоцен. Тетовците кои биле на печалба во Америка ги нарекувале Американлии (Томче Цуро, Мато Ристоски, Тоде Рудиче, Аце Пишман и др.), а печалбарите кои работеле во Египет биле Скендерлии (Ѓоце Настески, Мето Ристоски, Душко Чанак). Семејствата кои печалеле во Романија ги викале Румунлии (Симо Мојсиќ, Сане Васоски, Ѓорче Бачовски), а оние кои печалеле во Истанбул се познати како Стамболии (Васо Лефтер, Паша Марко, Живко и Ќирко Стамболии и др.).

Тетово стекнало големо значење и како административен центар на северозападниот дел на Македонија, каде што луѓето биле вработувани во локалната власт, судовите, просветата, банкарството и во други државни установи како геодетската управа, поштата и слично. Градот во 1921 година станал административен центар на округ со 117.329 жители.

Како прво официјално училиште каде што наставата се одвивала на народен македонски јазик, се смета она од 1832 година со првиот тетовски учител, Ристо Чкулка. Првата класична училишна зграда е изградена во 1860 година покрај црквата "Св. Никола". По Првата светска војна во градот имало четири основни училишта, а имало и средни училишта. Што се однесува пак до државните институции, имало и судови и тоа Тетовскиот првостепен суд и Шеријадскиот суд.

За време на целиот овој период занаетчиството, сепак, останало како основна потпора на градското население. Не само што економски влијаело, туку тоа и понатаму за Тетовци претставувало основен белег на живеење. Занаетчиите, покрај трговците, ја сочинувале чаршијата и во неа се создавале и негувале специфичните морални норми, а од овој слој на граѓанството потекнувала и градската интелигенција. Карактеристично за тетовските занаетчии е тоа дека секоја занаетчиска куќа поседувала барем по едно лозје или нива, со што имале подобра поткрепа, особено во времето на големите економски кризи. Значајни гранки во градот претставувале и трговијата, банкарството, индустријата, сообраќајот и туризмот како нова шанса.

Комедијата "Тројца зетови и една невеста" изведена во Тетово во 1898 година се смета за прва театарска претстава изведена во градот. Во 1924 година формирана е и првата аматерска драмска група по иницијатива на Панта Николиќ. Магијата на филмското платно брзо ги маѓепса Тетовци, а во 1919 година проработела првата кино-бавча, во сопственост на Александар Парлиќ. Но, и спортот бил карактеристичен за Тетово и тоа пеливанството, соколството, фудбалот, планинарството и друго.

Го молам читателот да го сфати овој мој скромен труд само како еден обид да се остави спомен за тоа Тетово, со тогашниот изглед, со тогашниот свој дух и луѓе, подвлекува авторот Бранислав Светозаревиќ во уводникот на своето дело за кое може уште да се каже дека претставува комбинација од многу вложен труд, но и љубов кон родниот град.