ВАНКОВСКА: Да, дефинитивно. Во сите овие дебати, особено во земјите во транзиција како што е нашата, кога се разговара за демократизацијата, едно од прашањата што ги потенцираме е и демократската контрола над вооружените сили. Во тој случај, ние научните работници, луѓе што работиме со студенти, велиме дека првата работа во таа "азбука" е дека Парламентот има власт да одлучи за војна и мир. Ако со ова се изманипулира во Велика Британија, таквиот чекор ќе биде поразителен за нивната демократија.

ВАНКОВСКА: Ова што се случува на глобален план е тектонско поместување. Набргу ќе се случат големи преструктуирања. Најголемите песимисти велат дека ООН е веќе мртва. Ако Кофи Анан, пред неколку години, во 1999 година, на денот на почетокот на нападот на Југославија, рече дека тоа било најтажен ден за Обединетите нации, јас само чекам што ќе каже денес или утре. Тоа е дефинитивен пораз на тој систем, за жал, бидејќи малите држави, како нашава, немаат друг спас, освен да се држат до принципот на владеењето на правото на една таква универзална светска организација која ќе ги третира сите подеднакво. Ова што се случува во Европа е голем тест за самата Заедница. Јас лично како проевропеист, ако веќе сакате да се изјаснам, очекувам дека од оваа криза и НАТО, и пред се ЕУ, ќе излезат посилни. Ќе се консолидираат и ќе сфатат кои се интересите на Европа и како таква треба или не треба да биде замешана во една ваква војна. Ова е војна за која Американците можат да најдат многу изговори: од психолошки, значи трауми од 11 септември, нафта, промена на режимот на Садам Хусеин, воспоставување систем на режим на Средниот Исток и тука има долгорочни интереси. Но, Европа во оваа војна нема интерес, бидејќи ја дестабилизира. Ова што сега се случува со ставот на Франција и Германија, па дури и отвореното приближување на Русија, која за прв пат се именува како дел од Стара Европа, или Нова Европа, се надевам дека ќе значи нов интерпулс за европската опција да застане и да ги измери своите стратешки интереси. Својата визија. За мене Европа е лулка на цивилизацијата и има многу повеќе да му понуди на овој свет. Да прерасне во една сила, ако сакате и геополитичка, но не заснована на една голема воена моќ.

ВАНКОВСКА: Големите држави не се познати по својата конзистентна политика. Прво тврдат едно, а потоа набргу ги менуваат своите ставови. Некои за ова велат дека било прагматизам, а други дека тоа е водење на националните интереси, така што држењето до принципиелноста и моралноста како норми не помага. Русија е сила во колапс. Таа се уште е сила и се уште има некој потенцијал, но има и нафтени и други интереси во регионот. Се плашам дека во моментот кога војната ќе почне, таа ќе биде војна на Давид и Голијат. Да не се залажуваме, режимот на Садам Хусеин нема капацитет сам да се спротивстави, нема долго да се спротивставува, но она што е битно е тоа дека ќе страдаат цивили и тоа во огромен број. Нема да страдаат само во првите денови или месеци, туку подоцна поради длабоките нарушувања на инфраструктурата, на сето она што значи здрав живот, вода, храна итн. Тоа ќе биде хуманитарна катастрофа од големи размери. Но, во тој постконфликтен период веќе сите овие сили се местат и се позиционираат околу тоа која ќе биде нивната улога во одлучувањето за производството на нафта, која фирма колку ќе гради, чии фирми ќе отидат да го градат овој регион. За жал, и постконфликтниот период е бизнис. Обичен бизнис. Станува збор за пари, за доминација. Верувам дека од моментот кога првата бомба ќе падне, од првиот проектил, ќе почнат нови преговори. И така најверојатно ќе се пазарат врз основа на своите сопствени интереси. Онаа приказна за држење до меѓународното право и морал ќе оди во втор план. Потоа сите ќе станат морални, почнувајќи од Американците, како сега демократски да го обноват Ирак. За таа приказна само ќе кажам - ајде да видиме што направија за овие четири години на Косово? Што се случи и што се подобри? Дали тие луѓе живеат подобро? Кој гради или инвестира? А кој е тој што само инвестира во војна, воена моќ и бомби, и потоа остава другите да градат зад него? Резултатите се очајни. Авганистан лани требаше да биде ослободен од талибанскиот режим, да биде воведена демократија, подобар живот, ослободување на женските права, но од тоа ништо не се случи. Таа приказна се подзаборави.

ВАНКОВСКА: Кина е голема енигма. Таа е тивка, упорна, цврста, огромна, со потенцијали кои никој со точност не може да ги процени. Може да се каже дека заостанува на полето на воената технологија. Но, има други предности, други капацитети. Ваквото спротивставување води до барање на природни сојузници. Сакале или не, светот како што претходно потенцирав, се прегрупира. Ова мене многу ме потсетува на Орвеловата теза за 1984 година, во која има три големи сили кои постојано се во војна. Две наспроти една, а потоа ја менуваат колицијата против некоја трета. Само прашање е дали Кина ќе може да си најде сојузник во Русија, или и таа нема да биде сила за потценување. Се зависи од однесувањето на САД и на европските сојузници. Во моментов мислам дека клучот е во нивни раце. Ако овој спор се реши на некој начин што е задоволителен да не се антагонизираат другите, тогаш моќта секогаш создава страв кај другите. И кога имате страв, имате добар аргумент да ја јакнете воената моќ, така што стравот што САД го покажува заради својата ранливост од тероризмот, ќе ги плаши сите други кои велат дека се инфериорни. Со оваа превентивна војна, утре без никаква најава која било држава во светот може да се најде на удар. Она што е интересно во целава оваа приказна е начинот на кој Американците ја аргументираат оваа војна. Со итноста дека војната мора да започне во наредниве часови. Сметам дека во моментов Северна Кореја е најопасниот ризик на светот како глобална закана. Таму имате еден режим кој не се знае колку е пресметлив, кој има нуклеарна сила и таму не треба да испраќаме инспектори, бидејќи тие точно укажуваат што имаат. Но, сега за сега Американците не го отвораат овој проблем. Се плашам дека додека тие се занимаваат со Ирак, а потоа по моја прогноза и со Иран, ќе се случи некое изненадување.

ВАНКОВСКА: За жал, припаѓаме на таа група "Вилнус плус 10" на земји кои неодамна лондонски "Гардијан" ги именуваше како вазалски земји. Јас се срамам од тоа што оваа наша мала, каква таква Македонија, која дванаесет години е независна, едноставно ја нарекуваат вазалска. Тоа значи дека немаме сопствена визија и не си го знаеме сопственото место. Затоа имаме проблеми со името, со границата, со идентитетот. Многу работи ни висат како прашалници. Но, по ова прашање се истрчавме, народски кажано, како прле пред магаре. Нашите политичари дури и се истрчаа, иако не не прашуваа. А потоа кога ни дојдоа и кога ни тропнаа на врата, ние рековме дека сега немаме подготвен одговор. Потоа започна да се покажува слабоста на системот, односно некоординираноста меѓу носителите на власта, што е недопустливо за една држава. Мислам дека нашето место е во Европа и требаше малку да бидеме помудри и да почекаме да видиме како ќе решат другите земји во ЕУ. Требаше да видиме како регираат зрелите држави, како се однесуваат Франција, Германија или Белгија. Потоа да не заборавиме на јавното мислење. Ако Велика Британија е на страната на САД, тоа може да се смени. Јавното мислење веќе е голема сила. Ми се чини дека последниве неколку дена добивме вистинска шлаканица од една Хрватска и Словенија, кои рекоа не, чекаа резолуција од Советот за безбедност. Ние се истрчавме и рековме имало - немало ние сме со Американците, таму ни е местото. За една земја како нашава тоа изгледа патетично, бидејќи уште не се знае дали сме ние во постконфликтна или е во предконфликтна фаза, а притоа сакаме да разоружуваме некого. Македонија не може да си го разоружа сопственото општество. Ние уште не сме ја поправиле ситуацијата во Западна Македонија, не сме го изградиле постконфликтниот мир, а сега ќе одиме во Ирак да ја градиме таа земја. Па, ви се молам, тоа е толку смешно. Мислам дека треба да бидеме реални. Ние никогаш нема да бидеме сила, но овој пат, ако историски гледаме дека Македонија и земјичките на Балканот секогаш биле парички за поткусурување на големите сили, како држава ние самите се нудиме да бидеме паричка за поткусурување. Тоа за мене е необјасниво, но научно е објасниво. Тоа, пред се, е недостиг на традиции, зависност од еден центар на моќ кој секогаш ви кажува каде ви е местото. Некогаш бевме во заедница која беше рамнотежа на двата блока и беше фактор на геополитичките интереси, додека другите земји од поранешниот Советски Сојуз имаа друг интерес. Сите тие бараа свој моќен заштитник. Но, се заборавија дека светот се менува и во Европа се раѓа нова заедница којашто, како што рече францускиот претседател, не е супермаркет во кој ќе можете да влезете и да земете она што ви треба. Тоа е политичка заедница во која се обврзувате дека ќе ги почитувате правилата. Ако сакате таму да бидете, ќе се однесувате онака како што треба и како што тие условуваат. Ние сега сакаме ваму, ама сакаме и таму, и на крајот јасно е зошто не можеме да профитираме од ваквата позиција.

ВАНКОВСКА: Се сеќавам дека на почетокот на ноември месец минатата година имавме еден експертски собир кој се одржа под покровителство на Претседателот, а кој се однесуваше токму околу ова прашање - какви воени меѓународни сили & требаат на Македонија. Во таа дебата, која всушност наликуваше на референдум, кој е про НАТО, а кој е про ЕУ, тогаш во ставовите на официјалните лица доминираше мислењето дека нам ни треба НАТО-сила и дека Европејците не се важни во таа приказна. Сега гледаме дека работите се свртеа. Не затоа што ние решивме, туку затоа што во Брисел така се договорија. Ние сме, сепак, дел од Европа. Ми се чини дека таа нас не чувствува. Дури и кога сме проблем, ние сме нејзин проблем. Американските интереси, пак, се променливи. Тие дури и кога физички не се присутни, можат и се уште имаат моќ да ги задржат своите витални интереси и да диригираат од далеку. Проценувам дека доаѓањето на европските сили во Македонија не е лоша работа. Признавам дека се неискусни, но Европа не доаѓа тука за да ја докаже сопствената способност да воспостави ред и мир во дворот, туку да изгради сопствен идентитет. Затоа сметам дека треба да им помогнеме. Сепак, одговорноста за мирот ја гледам во нас самите, во капцитетот на оваа држава, нормално, со помош од надвор. Таа експертска помош треба да се почитува, зашто за жал се уште сме неспособни сами до крај да си ја осигураме безбедноста. Јас лично најмногу би сакала да им кажам "Не, благодарам" на ваквите гости, ама во оваа ситуација уште ни се потребни. Мислам дека треба да им се даде шанса и да им се помогне, затоа што тоа е заеднички интерес.

ВАНКОВСКА: Глобализацијата како процес никој досега не ја дефинирал. Има антиглобализациски движења, но има и такви кои го поддржуваат овој процес. Ова што се случува е дел од тој глобален свет. Ако ние преку интернет можеме во секој момент да следиме што се случува некаде, значи припаѓаме на тоа глобално село, како што го нарекуваме светот. За мене оваа војна не може да биде добар знак и не може да биде приближување кон некоја глобализација што носи поврзување на светот, односно обединување преку некои универзални вредности. Овие вредности се рушат. Како Садам Хусеин ќе одговори, како арапскиот свет ќе одговори, како терористите ќе одговорат - не знам. Можеби не брзо, можеби не веднаш, но веројатно со некој спектакуларен контранапад, иако Американците веќе прогласиле некое високо ниво на тревога во државата. Но, бидете уверени дека на овој начин САД, и воопшто западната цивилизација, си создава само непријатели. Ако само во првите три месеци од интервенцијата се загрозени 1.260.000 дечиња во Ирак, што мислите како ќе се однесуваат нивните браќа, роднини, комшии итн. Ние создаваме генерации на идни терористи. Тоа е трауматизирано општество кое веќе 12 години е под санкции. Никој веќе не знае дали тие деца одат на училиште. Да не зборуваме дека веќе постојат терористички сили кои добро функционираат. Сите тие се зрели сили, но по оваа војна ќе дојде подмладокот. На тој начин овој свет ќе мора да се справува со многу посериозни форми на тероризам по оваа војна. Оваа војна нема да го реши проблемот со тероризмот во светот, како и онаа во Авганистан. Таа не го спаси светот од тероризмот.