POGLEDI

Ogledalce, ogledalce

"OBVINUVAM" OD ZOLA E POSLABO OD "ODBIVAM" NA MATEVSKI

Gog ma Gog

Najsiroma{niot ~ovek vo Makedonija, sigurno ne e Mateja Matevski, koj si ja pobara nagradata vo pari {to mu ja dodeli pred edna godina Dru{tvoto na pisatelite na Makedonija, nagrada za `ivotno delo "Makedonsko slovo", a preku odbivaweto na pari~niot del od najnovo dobienata nagrada "Aco [opov" za najdobra poetska kniga objavena lani. No, dali so toa majstorot na "genetivnata metafora" }e go oblagorodi svojot streme` da postigne harmonija vnatre vo ~ovekot i svetot, ili prevedeno na jazikot na na{eto tegobno sekojdnevie, da gi "smiri" i "vrazumi" antagonizmite me|u na{ata vlast i na{ata intelektualna elita, koja trae podolgo otkolku {to nam ni se ~ini?

Vo svetot kade {to caruva pove}e umot, a pomalku silata, taka s# po~nuva: lu|eto od doblest, se otka`uvaat od nagradite vo pari, da & go svrtat vnimanieto na vlasta od nerazumnosta, da ne se otka`uva od talentiranosta. A, na{ata aktuelna vlast, kolku da zvu~i paradokasalno, sepak ne e vo najdobri odnosi so nose~kiot intelekutalen literarno - umetni~ki stolb na dr`avata.

Zavladeala nekakva "kaligualna situacija", ambient na nestrplivost, preku ne ba{ "fini sredstva i metodi", da se ras~isti terenot za prodor na bezdarnite i ne mnogu kultiviranite. Toa e golema odgovornost i za vlasta i za opozicijata, a najstra{na e za Makedonija. Se se}avate na pismoto na nekolkuminata intelektualci, do Premierot, vo koe najmalku be{e va`no {to pi{uva{e vo nego, tuku najmnogu zo{to toa seto be{e napi{ano. Dali mladiot Premier na dr`avava zaslu`uva takvi pisma, odgovorot ne go ~ekam od nego, tuku od lu|eto okolu nego.

Imam vpe~atok deka advokati na na{ata vlast se lu|e koi, doborovolno ili ne odbrani od vrvot na vlasta, sepak lo{o ja branat, so isklu~ok na eden izvonreden ekonomski strateg, koj za sre}a na taa vlast prometejski go osvoi "finansiskiot ogan" od komunisti~kioto nebo na soc-bogovite.

Tivkiot Mateja Matevski ne slu~ajno, so najbezbolnoto oru`je, odbra da ja dobie bitkata {to ja vodat najneza{titenite vo ovaa zemja, onepravdani vo procesite {to po~naa i nikako da zavr{at. Samo umot za ubavo i trajno ovde ne se nagraduva. Toj um se pu{ta da bega, da se krie i brani kako {to toa go napravi Sokrat, koga za ovoj svedok ja povika siroma{tijata!

Na{iov `ivot, kako da e preslikan od Homeroviot ep za "Ilijadata" i "Odisejata", no bez vozvi{eni celi, tuku stupiden i sramen, so slepi proroci, sireni, kiklopi Polifemi, carovi Menelai. Vo makedonskata ikonografija i mitologija, imalo se razbira i postra{ni "rekonstrukcii", ama ovie dene{nive se prebogati so -ironija. Po ulicite ni {etaat selski kapedaii so sekir~iwa i pi{toli na pojasite, vo instituciite mestata gi zaposednaa nedokvakani i "polure~eni", a na kasite ~uvari zastanaa -graba~ite. Na realizmot mu se sprotivstavuva hiperstilizacijata, dodeka akcentot na tezata se kombinira so bizarniot humor.

"Obvinuvam" od Zola, e poslabo od "odbivam" na Matevski. Avtorot na antologiskata pesna "Zalez", nikoga{ ne bil ni protiv sebe, ni protiv Makedonija. Toa i mo`ebi pogre{no go "pro~itale" drugite, koi sakaat da go zloupotrebat, a ne da go upotrebat!

Ako poezijata e sepak ne{to zna~ajno vo `ivotot, zo{to se minimiziraat vrvnite poetski dostreli? Da ne smeta nekomu {to taa, poezijata, ka`uva smireni i prosti vistini, na na~in mo`ebi malku nedopadliv za vlasta!?

Makedonija, mora da se priznae, ima anahroni, feudalni re~isi nedopirlivi institucii, inficirani od birokratskiot socijalisti~ki sindrom, vo ~ij zbir od bolesti, te{ko se otkriva vistinska bolest. Dru{tvoto na pisatelite na Makedonija ne go saka ni pozicijata ni opozicijata, kako ni Zdru`enieto na novinarite na Makedonija. Toa se "zavisni" dru{tva i zdru`enija, koi nemaat orientir kako da prodol`at da rabotat, i da gi zastapuvaat svoite pripadnici. Tie kako i dr`avata: talkaat vo tranzicijata.

Ne znam dali treba da im se veruva na nekoi koi propagiraat dr`avata da se distancira od nagradata za pisatelite? Za presti`nite trofei vo literaturata, makedonskata dr`ava mora da bide `ivotno zainteresirana. Vistinskata nagrada nikoga{ ne e kazna. Kaj primitivni lu|e mo`e da predizvika omraza, no skri{no kon toj {to mrazi, oti nemo}ta mu go pomra~ila umot! Problemot so "poplavenite" nagradi, e problem so na{ite damne{ni licemerija, kolku mo`eme pove}e da si se dopadneme samite sebe. No, da ne gi me{ame prekumernite nagradi so odmerenite. Prvite se da ja zadovolat suetata, a vtorite da ja potvrdat. Bez sueta nema tvore{tvo.

Dubiozite se golemi. I tie seat strav. Mo`e da ni se slu~i eden podolg period da `neeme samo - pirej.

Vlasta ni e bogata kako nikoga{ dosega, bez razlika {to e narodot siromav. Zatoa ne & sugerirajte na vlasta, da se ~ip~i za pet iljadi marki. Narodot nema da & se naluti, oti nagradite, barem vo literaturata, odat kaj zaslu`ni laureati!