OBI^AI
Debar, svetilnik na edno neiskoreneto postoewe
DUHOVNO ^EKOREWE KON NEPOKOROT
Pi{uva: Filip VASILEVSKI
- Tradicijata, kako osnoven na~in na opstojuvawe, sekoga{ bila i ostanala glaven dvigatel na ubavoto, na kulturnoto i ve~noto splotuvawe na Makedonecot
- Za Stara nova godina debar~ani sproti Vasilica neizmerno ja prodol`uvaat tradicijata igrawe karti vo svoite domovi
S
Narodot ne uspeal striktno da zapi{e koga nekoja tradicija nastanala, no uspeal da napravi sekoja tradicija pove}evekovno da opstoi i do den-denes da opstojuva na ovie debarski prostori. Sekoga{, za razlika od drugite tradicii, debarskata tradicija kako da se razlikuvala od drugite, kako da bila ottrgnata od voobi~aenite {emi i sekoga{ neumorno bleskala kako za{titen znak na edno postoewe, vo borba za edno neminovno prirodno is~eznuvawe.
"SUROJCA"
Iako istoriski Makedonecot skoro sekoga{ bil nacionalno poroben, fizi~ki istebuvan, sepak sekoga{ duhovno bil neproboen yid, nepremostliva reka i izvor koj ne znae da presu{i. Tokmu od toj izvor do den-denes vo Debar duhovno gi prodol`uva svoite tradicii, duhovno gi bele`i site svoi ~ekori i is~ekoruvawa, za onaa {to zna~i - nepokor.
Za Stara nova godina debar~ani sproti Vasilica neizmerno ja prodol`uvaat tradicijata igrawe karti vo svoite domovi. Toa go pravat polnoletni (vozrasni) lu|e i sekoga{ so zaka`an redosled, edna godina odnapred, kaj kogo }e se igra "Vasilica". Grupata ja so~inuvaat najmalku ~etvorica igra~i, a skoro sekoga{ brojot e okolu deset igra~i. Doma}inot gi poslu`uva gostite, se to~i rakija, se pie rujno vino, meze i se dogovara koj, dogodina }e bide noviot doma}in. Se igra sekoga{ isklu~ivo so pari (kockawe), i sekoga{ grupata e sostavena od isti lu|e, a za doma}inot ostanuva samo {pilot karti i imeto deka kaj nego se igrala kocka - Vasilica. @elbata za nov ~len e dobrodojdena i sekoga{ e blago primena. Se igra do rani zori, s# dodeka ne pukne prvata mugra i se zgasnat prvite svetla.
Ubavo e da se gleda i odeweto na malite deca na "surojca", tradicionalen obi~aj koj neprekinato se odr`uva pove}e decenii.
Jas ovoj obi~aj go pametam mnogu odamna. Po "surojca" odea samo ma{ki deca od pet do 12 godini. Se stanuva{e rano, vo prvite mugri. @enskite deca ne odea po "surojca", iako ima{e i po nekoi isklu~oci. So golemo netrpenie se ~eka{e da dojdat doma ma{kite deca i da gi izbrojat prisobranite pari od "surojcata", da go izedat komatot podgotven za Vasilica. Grupata ja so~inuvaa od tri do pet deca, a mo`e i pove}e. V race se nose{e "surojca", napravena od suvi granki bosilek i zimzeleni granki, obvitkana so crven konec vo oblik na krst. Najgolema radost be{e koga Vasili~arite (koi igraa kocka cela no}) bea presretnuvani od suroj~arite i od niv }e se zeme{e nekoja para, vo ranite utrinski ~asovi, koga ovie se vra}aa od kockaweto.
KOMAT
Surojcata se pravi od ve~er, i se stava pred doma{nata ikona vo prazno kotle. Nautro se stanuva rano v zori, se polni kotleto so voda i se nakisnuva surojcata od kotleto. Suroj~arite prvo ja blagoslovuvaat ku}ata (so prskawe od navla`netata "surojca", se ~uka po glavnata porta) i doma}inot so zborovite: Sura, sura godina, sre}na stara godina, sura, sura godina poveseli do godina, i zaminuvaat na "surojca" po drugite ku}i i se odi od ku}a do ku}a. So vodata {to ostanala od kotleto doma}inkata go zamesuva vitkaniot (vitkanica) vasili~arski komat (koj e napraven so sirewe-izvarka) koj se jade za ru~ek, {tom }e dojdat suroj~arite. Vo komatot se stava pari~ka. Komatot se se~i na tolku dela kolku lu|e }e ru~aat. Potoa, tepsijata se vrti tri pati vo krug, za ne bide rabotata namestena vo pranajduvaweto na pari~kata. Kaj kogo }e se padne pari~kata, se veruva deka }e ima zdravje i sre}a cela godina, a voedno i na celata familija. Po praznikot Vasilica, surojcite se nosat vo crkva, }e prispomne Golopka Vasilevska (rodena O{avkoska), koja ovoj obi~aj go pameti kako se izveduva{e, i kako mnogu odamna bil izveduvan vo Debar.
Toa i den-denes se izveduva vo Debar i sekoga{ so s# pogolema `elba i ubavina. I ovaa godina nekolku grupi krstosuvaa niz makedonskite pravoslavni ku}i na Debar, ostavaj}i vekovni ~ekori niz beliot sneg, koj i ovaa godina gi razveseli mladite suroj~ari, mladite debar~ani. No, vremeto si go pravi svoeto. Statistikata e protiv Makedonecot, koj `ilavo opstojuva i `ivee na ovie prostori, kako svetilnik na edno neiskoreneto postoewe.